Kovš

Ovaj se autor( rođen 1953. U Beogradu, a devedesetih godina preselio u slobodniji svet, stabilizovavši se u Bazelu), ogledao u romanu (Pijanino u blatu, 1998), Srećan čovek,2017) i poeziji (Gitara u snegu, 2018).

U romanima je ispoljio dve zavidne vrline: ispričati svoju priču kao tuđu i tuđu kao svoju. U „Pijaninu“ je široko raskrilio sferu književnih interesovanja za izganstvo i izbeglički svet, budući da je i sam 90-tih godina prošlog veka bio prinuđen da napusti Srbiju. Naravno ukus i boja vremena su još jedna dimenzija koja sreće doživljaj vremena i viziju.

Inače, kategorija vremena i prostora, ukrštanje vremenskog i prostornog niza, kao i preplitanje istorijskog i društveno-javnog sa ličnim i čak privatnim, po Bahtinu su prevashodno sredstvo za čitanje, razumevanje i vrednovanje istorijskih romana.

Upravo u novom Ristićevom romanu Kovš,2019, koji je svakako najuspelije romaneskno delo ovog autora a, po našem mišljenju, jedan od najuzbudljivijih događaja u romanu ove književne sezone, jedinstvo hronotopa jedna je od najuzbudljivijih i organskih pokazatelja stilskih i poetičkih elemenata, književnog postupka i onih stilskih svojstava koja određuju i ritam i boju kazivanja a mogu poslužiti i kao „šifra tumačenja i razumevanja“.

To je postupak koji iskazuje stvaralački individualitet pisca i omogućava mu da zasnuje sopstvenu integralnu viziju sveta i doživljaja života, a čitaocu može ponuditi sabirno mesto vrednosnih sudova o celokupnom proznom delu, likovima, tipu naracije, intonaciji kazivanja i sl. elementima ukupnog sagledavanja pojedinačnih dela. Na temelju istraživanja „vidljivih i nevidljivih srodnosti“ u proznom opusu ovog autora hronotop je jedan od pouzdanih ključeva tumačenja pa smo mu u ovom radu pribegli, jer čini da sprega događajnih i asocijativnih nizova bude izrazitija i umetnički delotvornija.

Uz konstantnu pripovedačku poziciju pisac je narator ili sveznajući pripovedač čak kad nije ni učesnik, ni svedok već samo interpretator događaja, neka vrsta piščevog alter ega. Cilj je da se objektivizacijom kazivanja i subjektivizacijom događaja prostorno-vremenskoj dimenziji da punoća doživljaja prolaska vremena, kao protok realne kosmičke energije. Epski i lirski subjekat se stapaju - potreba za objektivizacijom blago potiskuje subjektivizam. Pisac nastoji da uspostavi doživljaj istorijske egzistencije - neku vrstu hronike – autobiografije o drugima. Pripovedanje tj. hroničarenje se odvija iz perspektive trećeg lica, ali autor usložnjava poziciju naratora tako što priču razvija u više pravaca, što povremeno donosi specifičan odnos narativne instance prema sadržaju koji pripoveda.

Kretanje kroz vreme prati i kretanje kroz prostor. Ima asocijativnih prenošenja u relativnu prošlost i budućnost, a na strukturnom planu naglašena je fragmetarnost i ubrzanje vremena, pa se stiče utisak da autor sve čini da priče ne zaokruži i tako doprinosi dinamici pripovedanja.
Razvojna linija proznog iskustva ovog autora kreće se od evokativne povesti, u raznim varijatetima, i pored vremenskih pomaka do deset i više godina, nije linearna već prstenasta, uz prisustvo najčešće jednog naratora, neke vrsta sveznajućeg pripovedača... Finale romana donosi kazivanje u prvom licu gde je upliv autora prirodno uveden i ne narušava priču a doprinosi ubedljivosti kazivanja.

Posebni kvalitet i osobenost romana leži u činjenici da je glavni lik romana koji putovodi priču i sižejne rukovce jedan umetnički predmet – kovš, srebrna činija, koja putuje kroz vreme (1902-2000) i prostor od Petersburga – Odese –Konstantinopolja, preko Soluna i Bitolja – Niša- Beograda – Beča i Londona pa natrag u Rusiju, sve menjajući namenu i vlasnike (od poslednjeg na ruskom tlu Nikite Samoljukina pa do braće Aksentijević u Nišu), otkrivajući nam čitavu panoramu političkih i ideoloških previranja na već pomenutom širokom prostoru. Vidimo carsku Rusiju široko raslojenu koju neopozivo preplavljuje komunistički dušegubna ideologija, potom skokovito i Srbiju, naročito od Drugog svetskog rada gde je bratoubilaštvo na ideološkim razlikama (monarhija-komunizam) trajno razorilo porodice (Aksentijević). Još jednom se potvrđuje da je XX vek jedan od najstrašnijih modela „poslednjih vremena“.

I sam roman ostvaren je na inovativan i složen način kao hibridni žanr gde se ukrštaju i sustiču različiti romaneskni obrasci: od porodičnog do društvenog, od društvenog do istorijskog romana, od istorijskog do romana fikcije, od romana putopisnog do romana putovanja itd. gde se sa istorijskom faktografijom sudaraju i alhemičarski simboli i ezoterijski znaci a ideološko znakovlje od puta stvara besput, tragičan i stradalački.